Lectoraat Duurzaam Bodembeheer creëert unieke dynamiek tussen onderwijs en praktijk

“Theorie is waardevol, maar de bodem moet je buiten ontdekken”

Martin Duijkers werkt ruim 30 jaar als bodemdocent op Aeres Hogeschool Dronten en is daarnaast betrokken bij verschillende projecten in binnen- en buitenland. Hoewel het belang van een gezonde bodem lange tijd werd onderschat, bleef Martin altijd vechten voor ‘zijn’ bodem. Met succes! Tijdens het internationale Jaar van de Bodem (2015) benoemde Aeres Hogeschool Dronten dit thema tot één van haar speerpunten. Er werden extra bodemcollega’s aangenomen, er kwam praktijkgericht onderzoek met een ervaren onderzoeksleider (Gera van Os) en het lectoraat Duurzaam Bodembeheer was geboren.

“We leren studenten zo veel mogelijk over de bodem, zodat ze in gesprek kunnen met erfbetreders die van alles en nog wat beweren” - Martin Duijkers

Ommezwaai
“Decennia lang was het in het onderwijs niet makkelijk om voldoende focus op de bodem te houden”, vertelt Martin. “Het was een beetje een ondergeschoven kindje in de landbouw.” Vanaf 2015 kwam er beweging in. Het belang van de bodem werd wereldwijd erkend. Gelukkig maar, want een goed functionerende bodem is cruciaal voor natuur, milieu, klimaat, waterhuishouding en voedselproductie, voor consumenten én burgers.

De landelijke overheid had een paar jaar eerder besloten dat alle hogescholen naast onderwijs ook praktijkgericht onderzoek moesten doen. Hoe ze dat wilden organiseren, mochten de scholen zelf weten, net als de onderwerpen. “Dit was voor ons een uitgelezen kans om de bodem beter op de kaart te zetten”, licht Martin toe. “We besloten een lectoraat op te starten rond dit thema en Gera van Os werd de lector; zij is als geen ander in staat om mensen wakker te schudden op het gebied van bodem.”

"Het begint uiteraard met de gevestigde bodemkennis, maar liever nog probeer ik studenten, docenten en anderen continu te prikkelen met nieuwe inzichten” - Gera van Os

Lectoraat Duurzaam Bodembeheer
‘Hoe behouden of verbeteren we de kwaliteit van onze bodem, zodat ook volgende generaties er gebruik van kunnen maken zonder overlast voor de omgeving?’ is de overkoepelende vraag binnen het lectoraat Duurzaam Bodembeheer. Studenten leren hier duurzaam en verantwoord omgaan met hun belangrijkste productiefactor (de bodem), het milieu, de waterhuishouding en het welzijn van zowel mens als dier. Hoe maak je gebruik van de natuurlijke biodiversiteit en organische reststromen en hoe kun je dat dit op bedrijfsniveau – bij de ondernemers – laten landen?

Veel animo
De oprichting van het lectoraat bleek een schot in de roos; waar 5 jaar geleden nog ‘maar’ 10 studenten zich aan het lectoraat hadden verbonden, zijn er nu jaarlijks 60 à 70 die daarvoor kiezen. “De belangstelling is inmiddels zo groot dat we met een wachtlijst werken”, aldus Martin.

Het is aan lector Gera om projecten te vinden voor het lectoraat. “Mijn doel is het samenstellen van een zo groot en divers mogelijk portfolio met verschillende praktijkopdrachten”, vertelt Gera. “Zo hebben de studenten wat te kiezen en kunnen ze elk hun eigen interesse volgen. De één is tenslotte liever bezig met techniek of computerwerk, terwijl de ander juist graag op het land aan de slag gaat.” Het portfolio bestaat momenteel uit uiteenlopende praktijkopdrachten die zich veelal buiten de school, in het werkveld, afspelen. “Ik richt me op projecten waar studenten de school uit gaan, in de praktijk leren, en tegelijkertijd een steentje bijdragen aan kennisontwikkeling. Ze ontdekken hoe het is om samen te werken met boeren en toeleveranciers, maar bijvoorbeeld ook met onderzoekers, waterschappen en overheden”, licht Gera toe. “De projecten zijn overigens ook voor de docenten erg leerzaam. Zij gaan mee het land in en kunnen zo bijblijven in de kennisontwikkeling, samen met de studenten. De opgedane kennis nemen ze weer mee terug de klas in. Het is een unieke dynamiek; een mooie aanvulling op het klassieke onderwijssysteem.”

Het belang van praktijkopdrachten
Na de oprichting van het lectoraat is het complete lesaanbod over bodem onder de loep genomen. Het curriculum omvat nu een opbouwende serie bodemkundige lesmodules, verdeeld over alle leerjaren, het zogenaamde Bodemprofiel. In het eerste jaar leren studenten goed naar de bodem te kijken en in jaar 2 gaan ze de bodem begrijpen. Jaar 3 staat in het teken van beïnvloeden en adviseren en jaar 4 is een specialisatiejaar waarin studenten hun kennis kunnen verdiepen in de minor Vitale Bodem. Hierbij staat een onderzoekende en kritische houding centraal.” “Daarnaast wilden we alle leerjaren structureel met de praktijk verbinden via onderzoeksopdrachten”, licht Gera toe. “Het zwaartepunt ligt daarbij op leerjaar 3 en 4. Deze studenten kunnen de boeren en anderen die er tijd insteken, ook een bruikbaar eindresultaat bieden.”

Ex-student Leon Bos is in september 2018 afgestudeerd aan de Aeres Hogeschool Dronten. “Het lectoraat is de koppeling tussen het onderwijs en de praktijk, waarin we leren ondernemers te adviseren, nieuwe technologieën onderzoeken en oplossingen bedenken.” Als allereerste student liep Leon zijn 4^e-jaars stage bij het lectoraat. “Ik vond de bodemlessen vanaf het eerste jaar al erg interessant”, vertelt hij. “Toen ik een stageplek moest zoeken voor het 4^e jaar, besloot ik advies te vragen bij het lectoraat; waar kon ik een passende stage vinden met een focus op de bodem? Zij kwamen met het voorstel om bij het lectoraat zelf stage te lopen. Zo gezegd zo gedaan. Het was een hele brede stage; ik mocht studenten begeleiden bij veldopdrachten, gaf presentaties over de bodem, onder andere voor minister Schouten, en deed verschillende experimenten. Ook mijn scriptie, over bodemverdichting in Flevoland, voerde ik uit voor het lectoraat.”

Nieuwe ontwikkelingen
Het lectoraat Duurzaam Bodembeheer is populair. Niet alleen onder de bodemdocenten en studenten van Aeres, maar ook de overheid is geïnteresseerd. De bodem is een complex geheel en er zijn allerlei verschillende experts met elk weer eigen kennisbronnen en adviezen. Het is voor de boeren niet eenvoudig om de kaf van het koren te scheiden. “Het ministerie van LNV heeft ons de opdracht gegeven een opleiding te maken voor geaccrediteerde bodemadviseurs”, vertelt Gera. “Er is behoefte aan onafhankelijke bodemexperts die écht weten hoe het zit. Met deze opleiding - die nu nog in de pilotfase zit - willen we de experts onderscheiden van de rest.” In maart 2019 is de opleiding van start gegaan. “Momenteel hebben we een groep van tien deelnemers in de opleiding. Naast de theorielessen, gaan ze veelvuldig de boer op om de opgedane kennis in de praktijk toe te passen. Uiteindelijk kunnen ze als geaccrediteerde bodemadviseurs de boeren bijstaan bij het opstellen van een goed bodembeheersplan. Behalve inhoudelijke kennis spelen ook praktische en sociale vaardigheden een belangrijke rol bij het uitbrengen van een passend advies”, aldus Gera.

Ex-student Leon is één van de tien deelnemers die de opleiding momenteel volgt. “Van interessante lessen over thema’s als geologie tot het beoordelen van profielkuilen in door het hele land heen; de opleiding biedt een goede balans tussen theorie en praktijk.”

“De opleiding tot geaccrediteerd bodemadviseur maakt van mij een goede gesprekspartner voor ondernemers” - Leon Bos

“Vroeger stuurde men de grond nog veel bij met kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen, dit is nu onder andere vanwege de strengere regelgeving niet langer mogelijk. Daarom is het juist nu zo belangrijk dat je bodem op orde is en geen bijsturing nodig heeft”, licht Leon toe. Martin vult aan: “Als je je niet in de bodem verdiept, laat je kansen liggen en kan je zelfs problemen veroorzaken. Dit besef brengen we studenten en agrariërs graag bij. Naast mijn rol als bodemdocent, doe ik dit ook door op te treden als bodemexpert binnen het project Zicht op de Bodemstructuur.”

Aanmelden
Wil jij ook inzicht krijgen in jouw eigen bodem en leren hoe je deze kunt verbeteren zodat de grond ook in de toekomst goed bruikbaar blijft? Meld je dan aan voor project Zicht op de Bodemstructuur, onderdeel van het Actieplan Bodem & Water, en neem contact op met Albert Jan Olijve van het Flevolands Agrarisch Collectief (FAC). E-mail: projecten@flevolandsagrarischcollectief.nl. Telefoon: 06 – 51899579.